Hợp tác xã Thương mại công bằng Thuận An: Tăng sức mạnh kinh tế cho nông dân trồng cà phê nhỏ tại Việt Nam

Hợp tác xã Nông nghiệp Thương mại công bằng (TMCB) Thuận An được thành lập lần đầu tiên theo dự án tài trợ của Quỹ viện trợ Ireland, được CDI hỗ trợ từ năm 2012. Ban đầu, dự án được hỗ trợ để thành lập mô hình cà phê bền vững 4C trong huyện. Cả 4C và Fair Trade đều là những chứng nhận thúc đẩy sản xuất cà phê bền vững và dựa trên chất lượng. Tuy nhiên, do sự hạn chế của hệ thống 4C trong việc tiếp cận thị trường trực tiếp, mô hình 4C dần mất đi sức hấp dẫn đối với người dân địa phương vì phương thức hợp tác xã kiểu cũ. Sau đó, mô hình Thương mại công bằng được giới thiệu vào đầu năm 2012, và HTX Thuận An được thành lập theo thủ tục pháp lý và trở thành thành viên chính thức của hệ thống Fair Trade. Đây là tổ chức hoạt động theo Luật Hợp tác xã

Đầu tiên, một số chuyến học tập thực địa đã được tổ chức cho chính quyền địa phương và nông dân đến các mô hình Thương mại công bằng khác tại huyện Cu M’Nga của tỉnh Đắk Lắk và tỉnh Kon Tum. Các hộ nông dân đã quan tâm đến mô hình và quyết định áp dụng thí điểm tại xã họ. Một số khóa tập huấn ban đầu cho các hộ sản xuất cà phê về các yêu cầu của Fair Trade đã được thực hiện, với sự hỗ trợ từ CDI, nhằm giới thiệu mô hình sản xuất cà phê bền vững. Sau đó, các khóa tập huấn nâng cao nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm và phương thức canh tác cà phê thân thiện với môi trường, chẳng hạn như sử dụng phân bón hữu cơ không hóa chất, cũng được thực hiện. Ở giai đoạn này, sau 2 năm hoạt động, hợp tác xã có kế hoạch nâng cao năng lực xuất khẩu và kinh doanh bao gồm phát triển thị trường, quản lý và điều hành.

Mặc dù các hộ nông dân còn những băn khoăn nhất định (vì mô hình hợp tác xã cũ theo hệ thống 4C đã bị phá sản do thiếu hiệu quả kinh tế), nhưng họ và chính quyền địa phương vẫn có niềm tin mạnh mẽ cùng quyết tâm thực hiện mô hình mới. Đầu tiên, 49 nông dân trồng cà phê ở Thuận An quyết định thành lập HTX nông nghiệp cà phê Thuận An. Sau một năm, quy mô HTX được mở rộng gấp đôi, đến nay đã có 98 thành viên với năng lực sản xuất lên tới 600 tấn cà phê/ năm. Cũng trong năm 2013, HTX đã tham gia và mở rộng thành công một nhóm gồm 13 hộ sản xuất nhỏ ở tỉnh Lâm Đồng, một nhóm vùng xa sản xuất Arabica. Do đó, HTX này trở thành HTX đầu tiên sản xuất cà phê Arabica theo phương thức Thương mại công bằng tại Việt Nam. Tới nay, HTX đã bắt tay với 6 HTX cà phê khác trong mạng lưới khu vực cho các hộ sản xuất nhỏ để mở rộng thị trường. Là một HTX Thương mại công bằng, tổ chức yêu cầu các hộ sản xuất phải tuân thủ các quy trình nghiêm ngặt, được quy định rõ trong điều lệ tổ chức. Những quy định này đảm bảo quyền ra quyết định dân chủ và tập thể. Điều đó có nghĩa là mỗi thành viên đều có quyền tham gia quyết định tất cả các vấn đề của HTX, bao gồm ra giá, hợp đồng, lập kế hoạch hoạt động, lập ngân sách, chi tiêu quỹ và báo cáo. Hội đồng quản trị của HTX chịu trách nhiệm báo cáo tất cả các chi tiêu và hoạt động hàng ngày. Phiên họp Đại hội đồng được tổ chức ít nhất hàng năm để đánh giá hiệu suất. Việc bầu cử hội đồng quản trị cũng được tổ chức dân chủ theo nhiệm kỳ.

Các thành viên của HTX có thu nhập cao hơn đáng kể từ việc bán cà phê theo hệ thống Fair Trade (trung bình 4.000 đồng mỗi kg cà phê, cao hơn 10% so với giá thị trường). Bên cạnh đó, quỹ đã tài trợ 440 đô la Mỹ cho mỗi tấn cà phê bán ra (khoảng 10% giá thị trường) được đóng góp vào quỹ phát triển của HTX. Trong 2 vụ 2012-2014, tổng số lượng bán cho nông dân thông qua HTX là 529 tấn, chiếm tổng doanh thu 1,3 triệu đô la và 232.000 đô la được dành cho quỹ phát triển này. Phí bảo hiểm được sử dụng cho hai mục đích chính sau:

Ban giám đốc HTX đảm bảo sự minh bạch, bao gồm giá cả, hợp đồng, thanh toán, thuế và sử dụng quỹ cao cấp. Các hộ nông dân đều cảm thấy lạc quan khi thu nhập của họ tăng lên và họ cũng có thể đóng góp cho cộng đồng. Mô hình đã tạo ra những thay đổi và tác động lớn đến: